Un conte de Cristina Clarmont

   O ai ja escalcit endacòm mai. De costuma crompi e legissi pas los obratges que son presentats en version bilingüa francés-occitan (o l'invèrs se ne vira). Per aqueste "Ian de Nhaus" faguèri una excepcion. La faguèri per doas rasons ; primièrament se tracha d'un conte, un genre literari que totjorn m'atrasèt (fins a me produsir pendent quinze ans amb un recital de contes) ; segondament, coneissi personalament l'autora e sabi sas capacitats.

   Justament, parlem-ne de Cristina Clarmont. Es una audenca de naissença que viu ara, e desempuèi bèl briu, en comtat de Fois. I demòra desempuèi talament de temps que se considèra, condreitament, del país. Cristina Clarmont es coneguda dins las letras occitanas, non pas per aver escrich en lenga nòstra, mas per aver beneficiat de mantunas traduccions de sos obratges. Demest aquestes "Lo reialme d'Apamèa" e "Sinfònia occitana" qu'Andriu Lagarda participèt a sa traduccion. L'autora faguèt pas jamai lo pas de l'escritura dins sa lenga mairala, o regretam tant coma ela.

   Aquel conte es l'istòria d'un dròlle que viu a l'epòca magdaleniana. Cal dire que Cristina Clarmont es afogada de preistòria (qual o seriá pas en Arièja ?) e que son imaginacion poguèt pas far mens que de s'anar passejar dins aquestas luonchencas temporadas. Lo conte, coma totes los autres, es estat escrich per èsser dich e mimat o jogat. La contaira es acostumada a n'aquel exercici. Pas que de legir lo librilhon, se compren que Cristina Clarmont l'a concebut coma un aplech de recreacion e de pedagogia activa. A n'aquel punt de ma presentacion es benlèu pas la pena de contunhar sens precisar que l'autora es estada professora (ara retirada).

   Malgrat la pauretat supausada de las relacions socialas a l'epòca magdaleniana, Cristina Clarmont capita de fargar per la comunitat que viu dins la cauna de Nhaus una vida vidanta pro bolegadissa. De tot biais pro desvolopada per far lo bonaür del pichon Ian que, coma totes los mainatges del monde a enveja de descobrir, de son sicap, lo monde. I capitarà malgrat las rigors del climat e de las mors. Nosarà de relacions amicalas e frairalas amb d'enfants de son temps. Una complicitat que permetrà a totes d'arribar a l'edat d'adultes sens tròp de malastres. Cal aver consciéncia que dins aqueles tempses recuolats, la vida teniá pas a grand causa : lo rescontre fortuït amb un ors o una autra feràmia, una lisada dins un avenc, un ivèrn mai rigorós que los autres, etc…

   Dins aquel conte singular aprenèm cossí Ian venguèt artista pintre e tanben cossí la practica de las arts plasticas s'espandiguèt fins a Tolosa-Lautrec (per prene pas qu'un sol pintre occitan a l'asard). Plan solide es una ficcion, mas una ficcion apevada sus la realitat scientifica de l'arqueologia. Una activitat que possedís en Arièja un grand nombre de terrens de jòc, se gausi dire. Dins lo fons, aquel conte seguís los canons que convenon a n'aquel genre literari.

   Dins la forma, i a fòrças causas de dire. D'en primièr, emai s'es pas l'essencial, perqué aver pres per prenom del personatge central lo de " Yan " dins la version originala en francés ? Çò que forcèt lo Cercle occitan Prospèr Estieu de Pàmias, reviraire de l'òbra de servar lo pichon nom de l'eròi en l'adaptant a " Ian ". Quand se sap que " Yan " es " Joan ", benlèu se seriá pogut trobar una sillaba pus guturala per designar l'enfant de Nhaus. Rai ! aquò's pas qu'un detalh. Çò pus interessant es de notar la revirada perfiècha del conte. Se tracha d'un occitan estandard adaptat a un public escolar. Atanben lo librilhon se pòt atal difusar practicament dins totas las escòlas d'Occitània. Me sembla que foguèt aquí retenguda la bona opcion.

   S'ai causit de nos parlar d'aquel libre es per çò qu'es un dels apleches pedagogics dels mai complets que me foguèt balhat d'aver dins las mans en quaranta ans passats a gasar e a barrutlar dins lo cortal de l'occitanisme militant. D'efièch, l'obratge s'acaba per un dorsièr sus la preïstòria unicament en occitan. Me pensi pas que siá l'òbra ni la volontat de Cristina Clarmont, mas puslèu la dels sòcis del Cercle occitan Prospèr Estieu de Pàmias. Aquel dorsièr es redde plan fach, plan alestit. Comença per de generalitats sus la preïstòria amb quitament un tablèu cronologic d'aquel periòde. S'i parla del paleolitic dins los Pirenèus e los pre-Pirenèus (lo climat, la fauna, la flòra, los umans, etc…). S'i resumís çò qu'èra la vida dins las caunas e restablís qualquas vertats scientificas maltractadas per la ficcion de Cristina Clarmont (cadun son ròtle). S’i parla de las pinturas rupèstras e cossí las conservar a l'ora actuala e per la posteritat. Tot comptat e rebatut, mina de res, se tracha aquí d'un dorsièr complet que correspond al public al qual es destinat.

   Sus la mapa de las arts preïstoricas en Euròpa Occidentala se vei que la majoritat dels sitis recensats, o son en Occitània. Ja a l'epòca fasiá melhor viure en Occitània qu'endacòm mai ? Al delà de la galejada, seriá interessant de saber çò que ne pensan los scientifics. Enfin, l'obratge s'acaba per un glossari amb de mots coma : aquelian, aurinhacian, bifaci, carbòni 14, concrecion, esbòç, fulhaçat, mamot, qüars, solutrean, etc… totes amb lor definicion en lenga nòstra.

   Las illustracions son de Miquèl Gardenne. Son elas tanben adaptadas al public de destinacion. Mas los dessenhs me semblan inegals, d'unes benlèu mai trabalhats que d'autres. Causa de plànher : sonque lo de la cobèrta es de color. Aquí se mesuran los limits de l'edicion occitana.

Pèire Rabasse

"Ian de Nhaus" de Cristina Clarmont. Edicions Cristian Lacour. Despaus legal : primièr trimèstre de l'an 2000. 75 paginas.